Su da erimeyen ve çökmeyen ancak boyaların serpilmesi suretiyle ve sanatçının da müdehalesiyle dağılan boyaların oluşturduğu şekillerin kağıda geçirilmesi şekline denir, Ebru Sanatı. En anlaşılır ifadeyle bu şekilde tanımlayabiliriz. Ancak oldukça komplike ve teknik bir süsleme sanatıdır.
Köklerinin 9.yy’a kadar dayandığı varsayılan ancak tam olarak hangi ülkeden çıktığı bilinemeyen ve hiçbir sanat dalıyla benzerlik göstermeyen tekniktir. Nereden çıktığı bilinmemesine karşın birçok kaynakta Türkmenistan’ da doğduğu iddia edilmiştir. İran üzerinden de Anadolu’ ya gelerek burada gelişmiş ve önemli bir Türk sanatına dönüşmüş olduğu bilgisi mevcuttur, kaynaklarda.
İran’a ipek yolu ile geçtiği düşünülen bu sanat dalına bulut kümelerinin oluşturduğu desene benzerliğinden dolayı , Farsça da ‘’ Bulut gibi ‘’ anlamına gelen ‘’ EBR-İ’’ denilmiş. Telaffuzu açısından Türkçe ye EBRU olarak geçmiştir. Almanya , Fransa ve Amerika da ‘’ Türk Mermer Kağıdı ‘’ olarak bilinen Ebru sanatına , Araplar ise ‘’ Damarlı Kağıt ‘’ anlamına gelen ‘’ Varaku’ul-Mücezza ‘’ demektedirler.
Necmeddin Okyay (1883-1976)
Tarihte cilt ve defterlerin iç kapaklarını süslemek , hattatların levhalarında fon oluşturmak amacıyla kullanılmaya başlanmış bir tür süsleme sanatıdır. Osmanlı döneminde başlı başına bir sanat ve iş kolu olan Ebruculuk , 20.yy’ ın başlarında unutulmaya yüz tutmuştu. Ta ki Eski Türk El sanatlarının büyük ustası, Hattat Necmeddin Okyay ‘ ın tekrar bu sanata gönül vermesine kadar. Yazılı ve Çiçekli Ebru’ yu ilk bulan ve Necmeddin Ebrusu olarak bu sanata kazıyan bir sanatçıdır , Hafız Necmeddin. Küçük oğlu Sacid Okyay (1915-1999) ‘ da babasının izinden giden sanatçı , Ebruculuk ve eski tarz cilt hocalığı yaparak önemli eserlere de imza atmıştır.
Tarihte bilinen en eski Ebru , Topkapı Sarayında bulunan Arifi’ nin 1539 yılında ‘’ Guy-i Çevgan ‘’ adlı eserinde kullanılmış olan Ebru dur.İstanbul Ünüversitesi’ ndeki 1539 tarihli Heratlı Mir Ali ‘ nin eserindeki Ebrularda tarihteki ilklerden biridir.
Ebru Çeşitleri
- Battal Ebru ; Herhangi bir müdehale olmaksızın sadece fırça yardımıyla boyanın suya serpilmesi.
- Gel Git Ebrusu ; Boya suya serpildikten sonra kalınca bir Biz le bir ileri bir geri paralel olarak karıştırmak suretiyle oluşturulur.
- Şal Ebrusu ; Gel git Ebrusuna ek olarak kalın Biz le makul ölçüde karıştırılmasıdır.
- Bülbül Yuvası ; Boya suya serpildikten sonra bir iğne yardımıyla dıştan içe doğru spiraller yapılır.
- Taraklı Ebru ; Gel git Ebrusuna ek olarak tarak yardımıyla dik yönde çekilmesiyle yapılır.
- Taraklı Şal Ebrusu ; Gel git Ebrusundan sonra son yapılan gel git in ters yönünde tarakla çekilmesiyle oluşturulur.
- Hafif Ebru ; Hattatlar tarafından üzerine yazı yazılmak üzere hazırlanan pastel renkli ebrudur.
- Neftli Battal ; Battal Ebru ya atılan en son rengin Neftli bir boya olarak seçilmesidir.
- Hatip Ebrusu ; Zemin Ebrusunun üzerine kısa kenar boyunca 4 , uzun kenar boyunca 5 adet tek renk damlatılır. Sonra her sıraya ikinci , üçüncü , hatta daha fazla renk damlatılarak iç içe halkalar oluşturulur. İğne yardımıyla halkalara şekil verilir.
- Çiçekli Ebru ; Zemin ebrusu yapıldıktan sonra Lale , Karanfil, Menekşe, Gül, Gelincik , Sümbül çiçek figürleri , istenilen renk damlatılarak iğne ve Biz lerle şekillendirilir.
- Yazılı Ebru ; Necmeddin Okyay tarafından ilk kez kullanılan tarzdır. Yazıyı arap zamkı ile yapıştırıp kapattıktan sonra , Ebru uygulanabilir. İşlemler bittikten sonra su yardımıyla zamk çözdürülüp kağıt çıkartılır.
- Kumlu ve Kılçıklı Ebru ; Boya damlalıkla bir kenardan tüm tekneye yayılacak şekilde damlatılır. Çatlayan boya kumlu bir hal alır.
- Altınlı Ebru ; Boyaların içine altını da dahil ederek yapılan eserlerdir.
- Akkaseli Ebru ; Eski kitap sanatında yazı yazılacak kısmının ayrı , etrafının ayrı renge boyanmasına Akkase denir. Yazı yazılacak kısım arap zamkı ile kapatılarak geri kalan kısmı Ebrulandığında elde edilir.
Ebru Sanatının Malzemeleri
- Tekne ; Çelik yada galvanizli saçtan yapılmıştır. Yüksekliği 6 cm , eni-boyu ebrulanacak kağıdın ölçülerine uygun olarak Sıklıkla 35x50 cm lik ebatlar kullanılsa da 50x70 cm ve 46x64 cm lik tekneler de vardır.
- Su ; Saf su kullanılması icap etse de dinlendirilmiş musluk suyu da kullanılabilir. Eskiler yağmur suyundan da yararlanmışlar.
- Boya ; Toprağın ezilerek elekten geçirilmesi sonucu suda süzülerek kullanıma hazırlanmış boya kullanılırken , günümüzde hazırlanmış özel boyalar vardır.
- Kitre ; Su üzerindeki yüzey gerilimini artırarak boyanın dibe çökmesini engelleyen maddelerdir. Salep , Keten tohumu , deniz kadayıfı da kullanılmış.
- Fırça ; Yaşlı atların yelelerinden ve kuyruk kısımlarından elde edilen kıllardan yapılan fırçalar kullanılıyor. At kılı gözenekli yapıya sahip olduğundan tek vuruşla boyanın fırçadan ayrılmasını sağlamaktadır.
- Deste-Seng ; Boyayı ezmek için kullanılan , cam veya mermer den yapılmış
- Kürek ( Spatula ) ; Boyaları sulandırmak ve Kitre yi zaman zaman karıştırmak için kullanılır.
- Bız ( Tel çubuk ); Yüzeydeki boya ya şekil vermek için kullanılan çeşitli boylardaki tel çubuklardır.
- Tarak ; Muhtelif diş aralıklarında imal edilmiş , düz bir tahtaya boncuk iğnelerinin sanatçının ustalık düzeyine ve arzusuna göre sıralanmasıdır.
- Kağıt ; Islanınca yırtılmaması ve tekneye en sağlıklı şekilde yatırılabilinmesi açısından , 80-90 gr lık birinci hamur kağıt en uygun olanıdır.
